Wie enkele jaren terug op de Turnhoutse augustusfoor een ritje maakte in het reuzenrad kwam tot een verrassende vaststelling. Vanuit het wiebelende schuitje kreeg je een onbelemmerd vogelperspectief op de binnenstad. En die bleek onwaarschijnlijk groen te zijn. Want achter alle hoge gevels van de rijhuizen in het stadscentrum gaan nog heel wat tuinen schuil.

Uit onderzoek blijkt dat het grootste groengebied in Vlaanderen wordt gevormd door de oppervlakte van alle tuinen samen. Die zijn een belangrijke schakel in de biodiversiteit. Nochtans bestaat er geen beheersvisie voor al dat tuingroen – in tegenstelling met het openbaar groen van steden en gemeenten, al beslaat dat minder oppervlakte. Die tegenstelling gaf begin dit jaar aanleiding tot het project Groen in de Stad, een samenwerking tussen SPK vzw, Vormingplus Kempen en Velt , de stad Turnhout, De Ark. Het Agentschap Natuur en Bos ondersteunt het project financieel.

Het project loopt in twee al zeer groene buitenwijken, Den Brand en de Jef Buyckxstraat. De keuze is bewust. Zo kunnen de ervaringen met de privé-tuinen en het openbaar groen vergeleken worden: hoe verminder je het gebruik van gifstoffen, of van groenafval? De bewoners kunnen ook mee nadenken over de invulling van het openbaar groen in hun straat. Door dat samenspel kunnen die twee buurten als voorbeeld dienen voor andere wijken. Vormingplus Kempen zorgt  dat de buurtbewoners zelf betrokken worden bij het proces. Die zijn alvast enthousiast.

Van snoeptuin tot wijksafari

“Eerst werd het project Groen in de Stad aan het buurtcomité voorgesteld. De tweede stap was een brunchmoment, waarbij de geïnteresseerde buren zich konden opgeven voor de opstart”, vertellen Patsy, Wendy, Rose-Marie en Dirk enthousiast.

Een lesgeefster van Velt (de Vereniging voor ecologisch leven en tuinieren) hielden in de voorbije weken ook al twee vormingsavonden. Eentje handelde over ecologisch en gifvrij tuinieren. De andere over de snoeptuin. “Een schitterende term, net als een wijksafari”, lachen de buurtbewoners. “Een snoeptuin is een tuin vol eetbaars, gaande van groenten tot bessen aan een struik. Een wijksafari? Dat is een buurtuitstap in het groen.”

“Die vormingssessies waren heel leerrijk. Ze gaven je in elk geval heel veel zin om allerlei nieuwe dingen in je tuin uit te proberen, ze wekten echt enthousiasme op. Ik leerde er ook om op een andere manier naar het groen te kijken. Zo verwijder ik tegenwoordig bepaalde soorten onkruid pas als de bloemetjes uitgebloeid zijn”, zegt Wendy.

De tuintjes in Den Brand vaarden er wel bij. “Ik zat al langer met concrete plannen voor mijn tuin in mijn hoofd”, zegt Patsy. “Maar ik had er niet altijd de middelen voor. Door dit tuinproject leer je wie er in de buurt nog met tuinieren bezig is. Het brengt mensen echt bij elkaar en je steekt allerlei tips van elkaar op. Ik heb intussen zelfs al heel wat planten kunnen ruilen. Sommige mensen beseffen niet dat het al bij al eenvoudig is om planten te stekken. Dingen die ik zelf niet meer nodig heb of waar ik geen plaats meer voor vind, zet ik voor mijn huis. Niet veel later zijn ze door andere tuinliefhebbers weggehaald. Het inspireert ook andere bewoners, want sommige mensen schieten nu eenmaal pas mee in gang wanneer ze bij de buren zien dat het goed loopt.”

Fruittuin en klimboom

De particuliere hofjes is maar één aspect van het project Groen in de Stad. Het ander is de groene inrichting van het openbaar domein. Te midden van de slakkenhuisvormige woningrijen van Den Brand ligt er nu heel wat groen, dat na enkele decennia wel aan een herinrichting toe is. Het is de bedoeling dat de wijkbewoners daar zelf concreet over nadenken. In een eerste stap wordt precies geïnventariseerd welke planten, struiken en bomen er nu staan.  De tweede stap is bepalen wat behouden kan blijven en wat men anders wil. Dat krijgt een concrete uitwerking in een beheersplan voor de hele wijk.

Ideeën hebben de buren bij de vleet. “De meeste struiken in de wijk hebben stekels. Dat was oorspronkelijk misschien om te voorkomen dat honden erdoor zouden kruipen, maar nu kunnen kinderen er ook niet spelen. Die afweging moet zeker opnieuw gemaakt worden. Maar we denken bijvoorbeeld aan bessenstruiken tegen de muur van het buurthuis en een natuurvriendelijk ingerichte speeltuin. Meer kleur en een grotere variatie van bloemen zijn alleszins gewenst. Nu is de omgeving toch wat eenzijdig.”

Ook al waren de vormingslessen van Velt vooral op de particuliere tuinen gericht, de belangstellenden hielden er ook ideetjes voor het stedelijk groen aan over. “Zo hebben we al het voorstel geopperd om fruitbomen in de kringen (het hart van de slakkenhuisrijen) te planten. Of fruittuintjes en klimbomen. In één van de kringen is er nu een heel natte plek. Enkele bomen zoals berken zouden daar al een oplossing kunnen bieden omdat die flink wat vocht opslorpen.”

Tevreden burgers

Om inspiratie op te doen, nam Vormingplus Kempen de leden van het buurtcomité mee op uitstap naar Vorselaar. In de voormiddag bezochten ze de tuinfluiter, een ecologische samentuin. Een hele grote ‘snoeptuin’ die samen aangelegd werd door een twintigtal enthousiaste tuiniers op een lapje grond van de gemeente. Deze tuin ligt vlakbij de historische Schranshoeve.  Enkele jaren geleden was het buurtplein ernaast het middelpunt van een mooi participatieproces: de bewoners van de nabije sociale woonwijk Schrans bepaalden mee de concrete invulling en de aankleding van het plein. Een ingerichte speeltuin voor de allerkleinsten begrenst de langgerekte groenzone aan één zijde, een mini-amfitheater met grasveldje de andere. De strook tussenin is bijzonder gevarieerd aangelegd, gaande van een enorme speelboom voor de wat opgeschoten kinderen, een dolomietterreintje voor activiteiten, wat zitbankjes en een wadi voor de opvang van regenwater. Een fraaie dreef vormt de grens tussen het plantsoen en de vest rond de Schranshoeve.
“De omgeving hier bestond vooral uit coniferen en gras”, legt Benny Van Hoogten uit, een van de betrokken buurtbewoners. “Over de nieuwe inkleding was er heel veel discussie, al bleef het uitgangspunt om zoveel mogelijk groen te bewaren. Alle partijen hebben uit de samenwerking geleerd. De tuinarchitect die alle voorstellen in een ontwerp uittekende, leverde heel wat praktische tips. De bewoners leerden dat er tussen de beslissing over het uitzicht en de effectieve start van de werkzaamheden nog heel wat tijd kan zitten. En de gemeente leerde dat een samenwerking met een buurt alleen maar tevreden burgers kan opleveren.”

De Turnhoutse delegatie doet in Vorselaar heel wat concrete ideeën op. “Die enorme boomstam als speelboom is een schitterend idee. Ook dat gevarieerde landschap met verschillende onderdelen spreekt ons wel aan. Die vuilnisbakken uit recyclagemateriaal zouden in onze wijk ook welkom zijn”, klinkt het enthousiast.

De boodschap aan de stad Turnhout is duidelijk: de bewoners van Den Brand staan te popelen om naast hun groene vingers ook hun groene brein uit te lenen.

Tekst: Hans Otten | Foto’s: Chris Stessens