Samen
naar beter

De wereld zou er anders uitzien als mensen meer met mekaar zouden praten en vooral: beter naar mekaar zouden luisteren.
Mensen met verschillende sociale en culturele achtergronden komen zelden in contact met mekaar, laat staan dat ze mekaars problemen, wensen en verzuchtingen echt kennen. Nochtans zou de wereld er anders uitzien als mensen meer met mekaar zouden praten en vooral: beter naar mekaar zouden luisteren. Met dat simpele gegeven als uitgangspunt werkte Avansa Kempen samen met dienst gelijke kansen, mondiale raad en de gezondheidsraad van Geel het project ‘Open Boek’ uit, waarbij kwetsbare personen hun verhaal één op één delen met een luisterend, empathisch publiek. De resultaten zijn verbluffend, en helend voor zowel de vertellers als de toehoorders.
Het idee voor ‘Open Boek’ ontstond bij het stadsbestuur van Geel. Schepen van sociaal beleid Griet Smaers: “Geel viert om de vijf jaar zijn patroonheilige, Dimpna. Door corona konden de ommegang en de bijhorende festiviteiten niet doorgaan in 2020, en zo werd 2022 een Dimpnajaar. We wilden van dit feestjaar iets speciaals maken en gingen op zoek naar een goede manier om het verhaal van de heilige Dimpna hedendaags te maken. Dimpna luisterde naar de kwetsbaren, toonde begrip en verzorgde hen. Maar we wilden dat verhaal uit de 7de eeuw vertalen naar onze huidige samenleving. Want armoede komt voor in veel vormen en is nog steeds erg aanwezig in onze maatschappij. Meer nog: het is nooit veraf. We zien het alleen niet altijd, omdat mensen er niet mee te koop lopen en de armoede verborgen blijft achter bakstenen muren. Op de ene of andere manier wilden we dat doorbreken. We wilden dat de verhalen van kwetsbare mensen, in onze eigen gemeente, tot bij de mensen zouden komen die meer geluk hebben gehad in het leven en die nooit met dezelfde problemen geconfronteerd werden.”
foto’s: Chris Stessens
Acht getuigenissen
Het stadsbestuur betrok de mondiale raad en de gezondheidsraad bij het project en klopte aan bij Avansa Kempen. Samen gingen ze in Geel op zoek naar mensen die hun bewogen levensverhaal wilden vertellen. Dat leverde acht pakkende getuigenissen op.
Van levensverhaal naar verhaal
Het vinden van acht persoonlijke getuigenissen was maar de eerste stap van het ‘Open Boek’-project. De acht levensverhalen moesten nog beperkt worden tot verhalen van een kwartier, voor ze aan een publiek konden worden verteld. Daarvoor werd de hulp ingeroepen van professionele verhalenvertelster Rien Van Meensel. Zij begeleidde de deelnemers aan het project. “Dat was niet altijd gemakkelijk. Een verhaal heeft immers een vaste structuur, met een inleiding, een midden en een slot. Een levensverhaal heeft dat niet. Dat is een onophoudelijke aaneenschakeling van gebeurtenissen, die bovendien per definitie niet afgesloten zijn. Want zolang je leeft, schrijf je verder aan je levensverhaal. Het was dus best een uitdaging om structuur te krijgen in wat deze mensen wilden vertellen. Meestal hadden ze ook zoveel meegemaakt dat ze zwaar moesten selecteren om het op een kwartier verteld te krijgen. Maar dat was ook juist het mooie van dit project: door hun levensverhaal tot maximaal 15 minuten te bundelen, werden de deelnemers gedwongen structuur aan te brengen in wat hen overkomen was, en hoofdzaak van bijzaak te onderscheiden. Daar hebben ze zeker iets aan gehad.”
De acht verhalenvertellers kregen op de vertelavonden elk nog een persoonlijke coach mee. Op de avonden waarop ze hun verhaal konden brengen, was het aan de coach om een oogje in het zeil te houden en de goede afloop te waarborgen. Gerardine was een van de coaches. “De coach of begeleider had verschillende taken,” zegt ze. “Om te beginnen waren we altijd in de buurt om de vertellers op hun gemak te stellen. Om hen een glaasje water te brengen. Maar ook om op de tijd te letten. De verhalen worden immers individueel verteld, van persoon tot persoon. Dat mag niet uitlopen, of de hele avond loopt uit. Tijdens een normale avond vertelde een deelnemer zijn verhaal wel vier tot vijf keer. Dat betekent ook dat een begeleider de verteller een beetje in de gaten moest houden. Want elke keer opnieuw in je eigen woelige geschiedenis duiken en oude wonden oprakelen, is natuurlijk belastend. De begeleider was er dus ook om de verteller even af te schermen of rust te gunnen als dat nodig was.”
Positieve effecten
‘Open Boek’ vond plaats op vijf momenten in Geel. Vijf keer waren de reacties positief, zowel bij de vertellers als de luisteraars.
“Het doet mij goed dat ik dit verhaal nu kan vertellen. Het sterkt mij ook. Ik heb nog slechte momenten, maar geen slechte dagen meer. En ik kijk vooruit, niet achterom,” zegt verteller Marleen.
Ook de mensen die naar de verhalen kwamen luisteren, waren vol lof. Jacobien en Christel: “Je weet wel dat deze verhalen bestaan, maar je ként ze niet. Het blijft ver van je bed, tot je zo’n persoonlijke getuigenis hoort. Dat neem je toch wel even mee. We hebben vandaag naar twee verhalen geluisterd. Meer konden we niet aan, maar dat is goed. Het is goed dat je even uit je comfortzone wordt gehaald en dat je ogen worden geopend. Ik heb gemerkt hoe sterk en veerkrachtig de vertellers zijn en ik vraag me af of ikzelf evenveel kracht zou hebben. Zo betrek je die verhalen onrechtstreeks op jezelf en dat is op een bepaalde manier ook helend. Je verbreedt je zicht, je stelt dingen in vraag en vooral: je ervaart aan den lijve dat er in de wereld, en zelfs in je onmiddellijke omgeving, dingen gebeuren die je nauwelijks voor mogelijk achtte.”
Ook de Stad Geel omschrijft Open Boek als een groot succes. “Als het aan mij ligt, komt hier nog een vervolg op,” zei schepen Griet Smaers. “Het is belangrijk dat dit geen eendagsvlieg is. De verhalen moeten blijven plakken. Ze moeten regelmatig opnieuw worden verteld. Daarom denken we er nu al over om Open Boek op te nemen in het programma van stadsfeest ‘Zuidergekte’, dat in 2024 opnieuw georganiseerd wordt.”
Open Boek was een samenwerking met de stad Geel, waarbij we op zoek zijn gegaan naar verschillende superdiverse mensen die doorheen hun leven te maken hebben gehad met stigma’s, vooroordelen of discriminatie. Het gaat om mensen in armoede, mensen met een psychische kwetsbaarheid of verslavingsproblematiek, mensen met een andere etnische achtergrond, mensen uit de LGBTQI+ gemeenschap,…
Zes avonden lang gaven we hen een opleiding om hen te leren hoe je je levensverhaal kan brengen. ‘Hoe baken je je verhaal af? Hoe zorg je ervoor dat het duidelijk is voor de luisteraar? Hoe werk je toe naar een slot?…’ Door het intense samenwerken rond zeer persoonlijke thema’s vormden de Open Boeken al snel een hechte groep.
Tijdens verschillende toonmomenten vertelden onze Open Boeken een deel van hun levensverhaal. We vertrokken niet vanuit de stempel die vaak op hen wordt gedrukt, maar we vanuit de persoon zelf. De verteller koos volledig zelf wat hij of zij wou vertellen. We hopen op deze manier dat de luisteraar voorbij de stigma’s en vooroordelen kan zien. Het is geen persoon in armoede, een persoon met een psychische kwetsbaarheid… die voor me zit, maar het is Linda of Rika of Jesse… Zij staan centraal. Daarom ook dat we ervoor kiezen om de gesprekken één op één te laten plaatsvinden. Zo ontstaat er een mooie verbinding tussen spreker en luisteraar.
Dit kan ook interessant zijn:

Open Boek: Mensen vertellen het verhaal van hun leven
Iedereen heeft wel een eigen verhaal te vertellen. We maken soms iets mee dat diep raakt, dat kwetst,…