8.30u in GC Den Dries in Retie. De snoozefunctie is overwonnen, het ochtendritueel voltooid, de kinderen zijn afgezet aan de schoolpoort. Op de welkomsttafel liggen de badges keurig gerangschikt, het uitgestalde ontbijt belooft meer lekkers en geurigs dan de genodigden gewend zijn op een doordeweekse dinsdag. Ze zijn er klaar voor. Om te gaan werken aan cultuur. Het harde labeur. Nog een extra kop koffie en de burger is helemaal wakker.

Eerst wat bijkeuvelen

Ze komen vanuit Herselt, Laakdal en Westerlo tot Mol, Lille en Arendonk. Met een veertigtal zijn ze: vrijetijdscoördinatoren, cultuurfunctionarissen en hier en daar een moedige cultuurschepen, stafmedewerker of seniorenconsulent. De meesten hebben zich ingeschreven voor het ontbijt. Daar zijn ze eensgezind blij om als ze de feestdis langsgaan: vegetarisch en duurzaam in zijn meest papilstrelende vorm. De innerlijke mens mag gesoigneerd, want het programma van vanochtend belooft.

Straks komt voormalig directeur van LOCUS Miek De Kepper de geesten kietelen met haar boek over Bach, cement en de postbode, ofwel 50 jaar lokaal cultuurbeleid. Miek is een instituut, weten de aanwezigen; naar instituten luister je met nieuwsgierigheid en ontzag. Dat zijn ze dan ook van plan. Om vervolgens aan de slag te gaan in drie interactieve sessies over adviesraden en burgerparticipatie, het thema van de dag. Vragen stellen, ideeën spuien, alarmbellen luiden of lumineuze oplossingen aanbrengen: het mag allemaal, ambitie mag er zijn. Maar eerst is er de tijd om wat bij te keuvelen. Dat doen ze aan de rondetafels die in de grote zaal staan opgesteld.

Ze hebben elkaar al een tijdje niet gezien. Spijtig eigenlijk, stellen ze in koor, het zou fijn zijn mochten cultuurwerkers elkaar wat vaker tegenkomen. Daarom wilden ze er vandaag ook zo graag bij zijn. Het boeit hen, wat anderen aan het doen zijn, zeker rond een topic waar iedereen toch aardig de mond van vol heeft. Diensthoofd cultuur Kristine uit Westerlo en collega’s Diane en Lut uit Herselt begroeten elkaar hartelijk. Ze komen elkaar geregeld tegen in de erfgoedwerking, maar de collega’s uit de verder gelegen gemeenten zien ze minder. “We keken uit naar dit netwerkmoment. Het thema is ook echt wel een issue in onze gemeente. Gezellige setting trouwens”, vinden ze. “En smakelijk ontbijtje.”

Inspelen op tendensen

Missie één geslaagd, vinkt cultuurwerker Jef van Vormingplus af. “Weet je hoe ze dat noemen? Contextcommunicatie. Als je iets organiseert, dan kan je daarvoor beter een omgeving kiezen die inspiratie geeft. Dat is trouwens ook wat we adviesraden vertellen: ga van die vergadertafels weg, zoek een toffe plek om af te spreken, kom los van die derde woensdag van de maand.” Jef zal zich later op de ochtend zonder tegenpruttelen bij het clubje van de ‘oude krokodillen’ scharen, waartoe Miek De Kepper hem zal inviteren. “Ik heb in al die jaren tijd ook zoveel zien gebeuren. De manier waarop mensen deelnemen aan de samenleving is zo hard veranderd. Veel mensen verenigen zich niet meer permanent. Die jongeren van onder de vijftig (knipoogt) vullen hun vrije tijd heel anders in dan wie geboren werd vóór de zapcultuur – de gemiddelde deelnemer van de cultuurraad dus eigenlijk.”

Hoe kunnen vrijetijdsraden hedendaagser worden ingericht? Wat zijn goede voorbeelden? Hoe ga je om met de gevoeligheden? Het zijn vragen die Vormingplus de laatste tijd steeds vaker voorgeschoteld krijgt, wellicht ook aangespoord door de vernieuwde regelgeving. “Omdat onze organisatie de samenleving zo goed mogelijk probeert te lezen, zijn we gaan nadenken: hoe kunnen we die tendensen vertalen in advies en praktische methodieken?”, stelt coördinator Martine in haar introductie. “We zijn in verschillende gemeenten al concreet bezig met projecten en broeden nog verder op een krachtig begeleidingstraject. Daarvan horen jullie binnenkort meer. Maar vandaag zijn jullie al heel erg welkom om mee te komen luisteren en nadenken, want er zijn zoveel interessante dingen gaande.”

Overtuigd voor verandering kiezen

In Herentals bijvoorbeeld, maken we op uit het praktijkverhaal van sectormanager vrije tijd Nick Verhoeven. Hij zal straks zijn collega-cultuurwerkers mee op sleeptouw nemen in zijn relaas over de omvorming van adviesraden. “Had ik vooraf geweten wat voor reacties het allemaal zou losweken, ik was er nooit aan begonnen”, klapt hij spontaan uit de biecht. Niettemin vertelt hij vol passie hoe het allemaal is gelopen. Misschien toch stiekem trots dat ze het hebben aangedurfd? Van twaalf adviesraden en één beheersorgaan gingen ze naar een volledig nieuwe structuur: flexibel, themagericht, vraaggestuurd maar ook proactief en vanuit diverse deskundigheden. Kortom, volgens de regels van de kunst, zo zullen ook sprekers Wim van De Wakkere Burger en Katrien van Vormingplus het in hun workshops beamen.

In Herentals hielden beleid en administratie vast aan hun overtuiging, maar een uitdaging was en is het nog steeds. Cultuurschepen Guy uit Kasterlee is gewaarschuwd. Hij kreeg deze legislatuur voor het eerst de bevoegdheid cultuur, dus kwam hij vandaag naar hier om zich nog een stukje verder in het domein te verdiepen. “We merken in onze gemeente ook wel dat verandering moeilijk ligt,” geeft hij aan. “Toch willen we die bewustmaking rond andere vormen van participatie al graag in gang zetten. De voorbije jaren hebben we ook al wel wat geëxperimenteerd met alternatieve, projectgebonden inspraakformules.” “Veranderen om te veranderen, hoeft ook niet”, oppert collega-schepen Kobe uit Vorselaar. “In onze adviesraden zetelen een aantal heel geëngageerde mensen. Die werking willen we dus graag behouden. Waarop wij vooral inzetten, is op een vereenvoudiging van alle reglementen, statuten en afsprakennota’s.”

Zoektocht naar de goede vraag

Intussen bestaan er best al wat instrumenten en bruikbare methodieken rond het voeren van de dialoog tussen beleid en burger, stipt vrijetijdscoördinator Elle uit Beerse aan. “Maar volgens mij wordt dikwijls toch nog niet de juiste vraag gesteld. Vaak klinkt het voor burgers nog allemaal vrij abstract. Daardoor sluit je veel mensen uit. Voor mij is participatie toch nog altijd een beetje de zoektocht naar de goede vraag, die maakt dat iedereen zich aangesproken voelt. Want als enkel de wollige denkers zich engageren, dan blijven concrete resultaten wel eens uit.” “Je ziet vaak twee groepjes van vrijwilligers ontstaan”, stemt  Katrijn uit Arendonk in. “Zij die mee willen denken en zij die vooral iets willen doen. Dat gaat vaak nog niet zo harmonieus samen.”

“Evident is het niet”, meent ook collega Bob uit Ravels. “Je komt altijd in hetzelfde kringetje van mensen terecht en het zou wel leuk zijn als je een bredere laag van de bevolking kon betrekken. Hoe je dat doet? Het antwoord daarop mis ik wel een beetje in heel die idee van participatie.” “Wij hebben voor onszelf beslist dat we wat meer out of the box moeten gaan denken” stelt Bieke van Grobbendonk. “Als het bijvoorbeeld gaat over het betrekken van kansengroepen, dan beseffen we dat we nog niet altijd de juiste focus hebben. Met het oog op ons subsidiedossier bovenlokaal cultuurbeleid zouden we die lens toch nog wel wat scherper willen stellen.”

Een zetje aan de praktijk

De gesprekken gaan levendig heen en weer. De teneur? Er wordt duchtig gewroet en gesleuteld aan de lokale visies op inspraak en dialoog. Maar de praktijk moet nog vaak een zetje krijgen. Piëdestallen, doorwrochte gewoontes of vastgeroeste structuren staan nog vaak vernieuwing in de weg. “Zit er sleet op de formule of zitten we met een versleten formule?”, stelt Miek De Kepper in aanloop naar de werkgroepen luidop de vraag. “Zeker is dat er een bepaalde spanning is ontstaan die uitnodigt tot nieuwe werkwijzen. En denk maar niet dat de wetgever die zal aanbrengen. Wetgeving stuurt niet, die volgt gewoon de tendensen in de samenleving. In het beste geval weet goede wetgeving nog een stukje te stimuleren. De toekomst is al bezig. Er is werk aan de winkel. Niet de boodschap die sommigen willen horen, maar beter dat ik ze breng dan dat lokale mensen het moeten doen.”

Tekst: Heleen Driesen

De presentaties van de dag