Burgers betrekken bij beleid is (veel) meer dan ‘u zaagt, wij paaien’

“Zou u Nainggolan mee naar WK voetbal in Rusland hebben genomen?” Politicoloog Thibaut Renson van het Centrum voor Lokale Politiek van de Universiteit Gent werpt een zestigtal Kempense kandidaat-gemeenteraadsleden een onverwachte vraag voor de voeten. Minstens de helft van de Belgische bevolking had na die gecontesteerde strategische beslissing van bondscoach Martinez anders wel een mening over het item.

“Wanneer kan je belangrijke beslissingen in de handen van het volk leggen? Is het zinvol om de gewone Griek zich te laten uitspreken over de Europese aanpak van de eurocrisis? Andere Europese landen vonden dat alleszins onverantwoord en onredelijk. Aan de andere kant heb je de nieuwe Burgerlijst in Antwerpen, die zonder politiek programma aan de verkiezingen deelneemt, maar alle beleidslijnen telkens wil terugkoppelen naar de bevolking. Het is de vertegenwoordiger van het volk als lasthebber, die luistert naar wat er leeft en dat vervolgens realiseert”, zegt Renson.

“Daar tegenover staat de vertegenwoordiger als vertrouweling: de gekozene die de bevolking vertegenwoordigt en het mandaat heeft gekregen om in naam van de kiezer te beslissen. “Het circulatieplan voor de Gentse binnenstad stootte op erg veel tegenstand, waardoor er bijna een referendum van kwam. Zover kwam het dus niet, maar enkele maanden na de invoering bleek dat er wel een breed draagvlak was voor de genomen maatregelen. Mensen zijn geneigd uit eigenbelang en op korte termijn te redeneren en niet zozeer vanuit het belang van de maatschappij en op langere termijn.”

Gas geven en remmen tegelijk?

Het lijken twee tegenstrijdige insteken om onze representatieve democratie te bekijken, maar voor Thibaut Renson is het goed dat beide visies bestaan. “Het grote probleem met de huidige vorm van participatie is dat lokale beleidsmensen vaak wel over bepaalde dossiers inspraakmomenten voor de burgers organiseren, maar de inbreng van de burger vervolgens niet ernstig nemen en er niets mee doen. Op die manier stroomt er te weinig macht en invloed door naar de burger. Dat is gas geven en remmen tegelijk. U zaagt, wij paaien. Burgers zijn tot veel meer in staat dan enkel om de zoveel jaar een bolletje op het kiesbiljet te kleuren. Neem dat serieus.”

Politici mogen dan (vaak) beleidservaring hebben, bij de burgers zit heel wat expertise. “We zien duidelijk dat burgerparticipatie steeds vaker van onderuit groeit, met petities, protestacties of boycots”, zegt Thibaut Renson. “Die initiatieven bereiken veel meer burgers, vooral omdat ze op heel concrete dossiers en in een beperkte omgeving werken. Bewoners zijn dan de experts die de beleidsmakers informeren.”

Samen nadenken

De burgers betrekken heeft voor Thibaut Renson verschillende voordelen. “Het kan leiden tot een betere beslissing die de kwaliteit van het beleid verhoogt, maar het kan tegelijk ook het draagvlak vergroten. De burgers worden er door dergelijke overlegmomenten zelf ook beter van. Ze leren luisteren naar elkaar, leren door de ogen van een ander te kijken. Dat zijn zaken die we onder andere bij het systeem van de burgerbegroting in de stad Antwerpen vaststellen. Dat samen nadenken maakt ook het samen leven beter.”

Maar dat veronderstelt tegelijk een diversiteit aan meningen. “Het zijn evenwel vaak hoger opgeleiden die aan dergelijke overleg- en inspraakmomenten deelnemen. Zij zijn ook sneller geneigd om in zo’n overleg hun mening te herzien. Mensen die aan de rand van de maatschappij zitten, zijn in burgerparticipatie jammer genoeg weinig te vinden. We moeten dus waken over de laagdrempeligheid van het inspraakproces. Iedereen moet kunnen deelnemen.”

Het is een bedje waarin de klassieke adviesraden vaak ook ziek zijn: die bestaan meestal uit een beperkte groep vertegenwoordigers van een beperkt aantal verenigingen, die bovendien al ettelijke jaren in die adviesraad zetelen. Het is een voorbijgestreefd inspraakmodel, dat dringend aan herziening toe is.

Vooraf degelijk informeren

Moeten we dan over heikele thema’s telkens een volksraadpleging of referendum organiseren? Dergelijke gedachte stemt de politicoloog van de UGent toch wat huiverachtig. “Ik vind het zelf een vorm van inspraak met veel beperkingen. Een erg complex gegeven in een simpele ja- of nee-vraag gieten, is een heel enge manier van participatie. Volksraadplegingen kunnen wel wanneer de bevolking vooraf uitgebreid geïnformeerd kan worden.”

De recente volksraadpleging in Ierland over de abortuskwestie is voor de politicoloog een raak voorbeeld van hoe burgerparticipatie kan werken. “Uit de Ierse bevolking werd een representatief burgerkabinet met 99 leden samengesteld. Die burgers kregen uitvoerige en objectieve informatie over het thema, naast de argumenten van de voor- en tegenstanders. Op die manier konden ze zich een eigen oordeel over de kwestie vormen. En wat bleek? De stemuitslag die bij dit burgerkabinet naar voor kwam, bleek een perfecte weerspiegeling te zijn van het eindresultaat van het referendum.”

“Participatie moet bovendien de representatieve democratie niet vervangen. Soms is het de plicht van de vertegenwoordigers om keuzes te maken die burgers niet zouden maken en te trachten om hiervoor nadien draagvlak te creëren. Het verplicht dragen van de autogordel zou er nooit gekomen zijn als het van de burger afgehangen zou hebben. Maar wanneer de politici beslissen om de burgers wel te betrekken bij het beleid, hebben ze de plicht om burgers reële beslissingsmacht of -invloed te geven.”

Tips om te slagen

Mensen bij elkaar brengen en hen betrekken bij het vormgeven van de eigen omgeving: dat probeert Vormingplus Kempen al verschillende jaren met een uitgebreid gamma aan participatieprojecten. Denk maar aan ‘Beleef de ruimte’ in Oevel (Westerlo), de buurtbanken in zes dorpen, het grootschalige project Den Hout in Beerse of ‘Mijn 2040’ in de stadsregio Turnhout. Jef Van Eyck stelde vanuit die ervaring enkele vuistregels op voor een geslaagde burgerparticipatie.

“Vergis je niet, participatie is keihard werken, creatief denken en blijven inzetten op het betrekken van de burgers”, zegt Jef Van Eyck. “Betrek de mensen van bij de start, leg hen geen grotendeels afgewerkt plan voor. Dan is het betrekken van de burger enkel een vorm van legitimatie van het eigen beleid. Participatie werkt vooral over thema’s waar mensen zich bij betrokken voelen. Bovendien moeten we er over waken dat niet enkel het eigenbelang, maar vooral het algemeen belang gediend wordt. Een idee moet vaak kunnen rijpen.”

Volgens hem is het daarom erg nuttig om bij het begin van het inspraakproces duidelijk de kantlijnen uit te tekenen. “Je moet heel heldere info geven waarover het overleg of inspraakmoment handelt en waarover niet, waarom en met wie je daarvoor samen zit, hoe lang het traject zal duren. De groepen mogen zeker niet te groot zijn: nadenken gaat niet als je met te veel volk rond de tafel zit. En dikwijls zijn creatieve methodieken nodig om tot resultaat te komen.”

“Bij de burger heerst een soort basiswantrouwen tegenover de politiek. Het is daarom soms ook nuttig om een externe partner aan te zoeken om het proces in goede banen te leiden, omdat die vanuit een neutrale positie start. Tot slot: probeer het ook plezant te houden, een Vlaming houdt van teerfeesten”, lacht Van Eyck.

Foto’s

© Bart Van der Moeren

Clip

Teksten

een brochure van Vormingplus Kempen.

een essay van Thibaut Renson:

een tekst van Thibaut Renson:

Onze participatiewaaier

Hoe kan je concreet burgers op een goede manier betrekken bij het beleid? We verzamelden in onze Participatiewaaier een hele reeks tips en aanbevelingen om aan de slag te gaan. We deelden ze in drie groepen in:

• vind je beleid opnieuw uit
• ga actief met je burgers om
• zet goede participatietrajecten op.

De aanwezigen kregen de Participatiewaaier op de info-avond zelf mee naar huis. In september verspreiden we ze ook nog onder de Kempense lokale partijen die opkomen voor de gemeenteraadsverkiezingen. Wil je ‘m dan ook ontvangen? Stuur even een mailtje naar kempen@avansa.be.