Een 40-tal medewerkers uit verschillende lokale besturen in de Kempen verzamelden op de voormalige speelplaats van het schoolgebouw, onder het afdak, voor een tas koffie of thee bij een frisse ochtendzon. De creativiteit van Moktamee voel je al meteen bij het binnenkomen: witgeverfde tafeltjes die ooit dienst deden als kabelhaspel, een bonte variatie aan stoelen, een hangmat, een geïmproviseerde bar… de gemoedelijke sfeer slaat meteen over op de deelnemers van deze Broodje Burger. Na een verwelkoming door Janna Janssens van Avansa Kempen is het kiezen uit twee ateliers.

Een participatietraject, hoe begin ik eraan?

De eerste groep trekt naar een van de klaslokalen in het gebouw voor de workshop ‘Een participatietraject, hoe begin ik eraan’. Mieke Heymans van Avansa Kempen geeft een inleiding op wat participatie is en waarom participatietrajecten burger en bestuur versterken. Aan de hand van het voorbeeld van de heraanleg van een plein legt Mieke de verschillende vormen van participatie uit en hoe die in elkaar kunnen overlopen.

“Coproduceren en (mee)beslissen liggen toch heel dicht bij mekaar,” reageert Kristof Van Dingenen uit Herselt. Klopt. Niet elk traject kan je herleiden tot één afgelijnde stap. Variëren kan. Daarom is het noodzakelijk dat je vooraf heel goed nadenkt over het kader en de te volgen stappen. En dat is precies waar de macrovragen aan bod komen. Katrien Loots van Avansa Kempen vult aan: “De macrovragen doen je nadenken over welke beslissing de slimste beslissing is. Bezint eer ge begint.”

Mieke begeleidt de groep door de 5 macrovragen (thema, doel, publiek, middelen, speelveld) waarna de deelnemers zich opsplitsen in kleinere werkgroepen met als opdracht de macrovragen toe te passen op een eigen case. “Als je de macrovragen goed invult, dan is dit een heel goede tool voor je project. De antwoorden heb je later in je project nodig om op terug te kunnen vallen: ‘Weet je nog, we hadden het zus of zo afgesproken’,” bevestigt Jo Spiessens van Stad Herentals.

De vragen leggen bloot waar bestuur en uitvoerders niet op één lijn zitten

Na de workshop zijn de deelnemers nog lang niet uitgebabbeld. De bedoeling is dan ook om te proeven vandaag. “Het is onmogelijk om op zo’n korte tijd een participatieproject volledig uit te werken,” benadrukt Mieke. Maar wat zijn de indrukken? Waar botsen we tegenaan?”

Enkele reacties van de deelnemers wijzen op mogelijke obstakels en valkuilen: “Als je alle vragen doorloopt, merk je dat je anders moet nadenken. Je moet het traject een aantal keer doorlopen vooraleer het op je inwerkt,” zegt iemand.

Dat wordt bevestigd: “De vragen leggen bloot waar het bestuur en de uitvoerder niet op één lijn zitten. Ik merk dat er te weinig focus lag bij mijn case. Zaken wisselen onderweg en dat spanningsveld wordt nu wel blootgelegd aan de hand van de vragen.”

“Ik vond het moeilijker dan verwacht,” beaamt een ander. “Ik had een voorbeeld van een standaard terugkerende activiteit genomen en kon de vragen niet meteen beantwoorden. De vragen helpen om de activiteit beter en breder aan te pakken.”

“De subvragen kunnen perfect dienen om in discussie te gaan met de werkgroep en het traject beter te concretiseren en te definiëren.”

De vragen helpen inderdaad om een project beter te kunnen beoordelen, bleek ook uit een laatste reactie:  “Ik heb ontdekt dat wij nog geen goede visie hebben over ons project. Ik moet eerst terug intern aftoetsen aan de hand van de vragen welke visie er is over het project.”

Avansa Kempen biedt dit voortraject nog steeds aan, in de vorm van drie begeleide sessies, aan geïnteresseerde lokale besturen.

Download de presentatie: Een participatietraject – Hoe begin je eraan.

Moktamee: het lokaal bestuur geeft ruimte aan burgers

In het auditorium schetsen Koen Snoeckx en Stephanie Joos, twee kartrekkers van Moktamee, het ontstaan van de sociale en artistieke broedplek. “Ik had al lang de ambitie om een plek als deze te creëren,” zegt Koen.

Stad of vriend?

“Ik heb ooit veel van dit soort hubs bezocht en er ook veel over gelezen. Ik wist dus waar ik naartoe wilde. Maar om te beginnen moet je een geschikte plek vinden. Je hebt immers ruimte nodig. Een vriend van me wees me op een site buiten het stadscentrum. Ik zou het van hem kunnen huren. Tegelijkertijd had ik ook goede gesprekken met het stadsbestuur, dat me dit oude schoolgebouw kon aanbieden. Er was meteen een match.”

“Klopt,” zegt Lies Michiels van Stad Herentals. “Wij waren op zoek naar een partner om hier activiteiten te ontwikkelen. Koen zocht een plek als deze. De win-win lag voor de hand.”

Toch moest Koen er nog even over nadenken. “Een site huren van de Stad is immers toch net iets complexer dan een site huren van een goeie kameraad.” De Stad wist hem te overtuigen. “We zaten van in het begin op dezelfde lijn,” zegt Lies Michiels. “Dat hebben we benadrukt in onze gesprekken. We zijn ook van in het begin heel transparant geweest. Zo’n project heeft alleen kans op slagen als beide partijen mekaar volledig vertrouwen.”

Passie en ambitie

Een site hebben is één zaak, een community bouwen een andere. “We zijn meteen naar mensen gaan zoeken die hier een activiteit wilden ontwikkelen. Veel handelaars en kunstenaars toonden interesse in de klaslokalen van de school. De ene wilde een atelier, de andere een winkel tegen de straatkant: we hadden voor iedereen wel wat. De community ontstond vanzelf. De mensen die hier terechtkomen, passen ook altijd perfect in het concept. Wat op het eerste gezicht misschien een beetje vreemd is, want iedereen is welkom. We stellen geen voorwaarden. Passie en ambitie hebben, zijn de enige voorwaarden, zeg ik altijd. Maar niet iedereen voelt zich thuis in een community; sommigen zoeken toch liever een klassiek handelspand op voor hun activiteit. Prima, want zo gebeurt de selectie bijna automatisch. Iedereen die hier actief is, voelt zich hier ook thuis.”

De juiste foute timing

Moktamee ontstond in oktober 2020, in volle coronaperiode. Een foutere startdatum kan je moeilijk hebben, maar Koen relativeert dat: “Je moet focussen op wat er nog wél mogelijk is. Corona gaf ons de tijd en de luxe om achter de schermen te werken, om een goeie basis te leggen en rustig te kunnen groeien. We hadden geen draaiboek, alles is organisch gegroeid terwijl we bezig waren. We hebben ons een weg gebaand terwijl we er al over reden. ‘Act first, ask forgiveness later’, was de leuze.”

Intussen draait Moktamee op volle toeren. De samenwerking met de Stad verloopt uitstekend. “Ik denk dat we aan de verwachtingen voldoen. Ik heb in elk geval nog nooit klachten gehoord,” zegt Koen. Alle afspraken worden ook perfect nageleefd. Er is nog nooit een discussie geweest. Met het geld van onze zogenaamde ‘inwoners’ – hoewel niemand hier verblijft –  betalen wij huur aan de Stad.

Lies Michiels: “De Stad staat mee in voor het onderhoud van de gebouwen. Daar maken we geen factuur voor. Dat is ‘part of the deal’. Als er speciale werken uitgevoerd moeten worden die buiten het reguliere onderhoud vallen, kan Koen dat ook aan onze diensten vragen, maar dan wordt er wel gefactureerd.”

(lees verder onder de foto’s)

Niet extreem goedkoop

Wie een ruimte huurt in Moktamee betaalt daarvoor 150 tot 625 euro, afhankelijk van de grootte en de ligging. “Dat is niet extreem goedkoop,” zegt Stephanie Joos. “De grootste troef van Moktamee is niet de prijs, maar de flexibiliteit. Dit is de ideale plek om te testen, te experimenteren en te groeien. We hebben geen huurcontracten van 3, 6 of 9 jaar. De huur is maandelijks opzegbaar. Je profiteert ook van de vibe die er is. De community is meer dan de optelsom van de ‘bewoners’.”

“En er zijn kortingen mogelijk op de huurprijs,” vult Koen aan. “Als je ethisch en duurzaam werkt, kan je goedkoper huren. Die besparing kan serieus oplopen.”

Donkere wolken

Intussen hebben donkere wolken zich verzameld boven Moktamee. Lies Michiels: “Een projectontwikkelaar kocht de site op. Het stadsbestuur vraagt hem wel om Moktamee aan boord te houden bij de nieuwe plannen, wat die ook moge zijn. Maar die vraag is geen eis en is niet afdwingbaar.”

Daardoor is de toekomst onzeker, maar ook daar ziet Koen vooral de voordelen van: “Die tijdelijkheid ligt ons wel. Ze zorgt voor een dynamiek. Het voorkomt dat we ons teveel ‘settelen’. Ik geloof bovendien in de kracht van de community. Samen staan we sterk. Ook als we ooit zouden moeten uitkijken naar een andere ruimte.”

Opmerkingen en reacties

Na de uiteenzetting van Koen, Stephanie en Lies gaan de ‘Broodje Burger’-deelnemers met mekaar in gesprek over hoe er vanuit de overheid beter samengewerkt kan worden met burgers. “Op alle domeinen is daar nog ruimte voor verbetering. We merken dat de oorspronkelijke rol van de adviesraden uitgespeeld is. We maken daar nu veeleer een netwerkorgaan van, waar veel verenigingen in zitten. Dat houdt ook wel een gevaar in: we willen de vaak oudere mensen die vroeger in de klassieke adviesraden zaten tóch wel aan boord houden. Uiteindelijk hebben ze ervaring en zijn ze geëngageerd.”

In een andere groep stelt men vast dat participatie voor politici moeilijker ligt dan voor de gemeentelijke diensten. “Participatie is niet altijd een gemakkelijk proces. Dikwijls is het een werk van lange adem. Je krijgt ook te maken met mondige burgers en af en toe een negatieve ervaring hoort erbij. Participatie is immers geen gegarandeerd succesverhaal. Dat schrikt sommige politici af. Gemeentelijke diensten kunnen daar vaak beter mee overweg, zeker als ze zelf al ‘mee’ zijn in het verhaal. Want participatie en inspraak van de burger moet eigenlijk beginnen binnen de dienst zelf. Daar moet die cultuur al aanwezig zijn. Pas dan kan je die ook uitdragen naar buiten toe.”

Nog een opmerking houdt daarmee verband. “Moktamee is een succesverhaal omdat het initiatief van de burgers kwam. Het stadsbestuur bleek een ideale partner, maar dit verhaal werd wel geschreven door burgers. Dat zorgt voor een dynamiek, en voor geloofwaardigheid bij andere burgers. Diezelfde dynamiek krijg je niet als een gemeente zo’n site zou gaan ontwikkelen. Voor een gemeente is het trouwens ook veel moeilijker. Er speelt altijd een electoraal belang: afgerekend worden op een mislukking. Terwijl Koen en zijn medewerkers er niet voor terugschrikken om met hun kop tegen de muur te lopen, te leren uit fouten en bij te sturen waar nodig. Dat is, om het simpel te zeggen, voor een burger gemakkelijker dan voor een burgemeester.”

De volgende editie van Broodje Burger gaat door op 25 januari 2024 in OC Kasterlee. Schrijf je in!

Sigrid Bosmans, Afdelingshoofd Beleidsontwikkeling Kunsten, Erfgoed en Participatie bij de Stad Mechelen, komt vertellen hoe ‘De Grond Der Dingen’ de stad in beweging bracht. Elke inwoner kreeg één vierkante meter om de stad leefbaarder te maken. Het project ontving in 2019 de Ultima voor Lokaal Cultuurbeleid.

> Inschrijven

In jouw gemeente aan de slag met participatie?

Kijk op www.burgersbetrekken.be of contacteer ons.

Foto’s © Chris Stessens
Film © Replay