We nodigden hem als spreker uit voor ons netwerkevent in december 2020. Dat liep anders. Voor ons ging Ria Goris met hem praten.

Solidariteit is nu meer dan ooit nodig, willen we goed uit deze uitdagende coronaperiode komen, stelt Bleri Lleshi. Gelukkig is de mens  in essentie een solidair wezen.

Bleri Lleshi: “Zeggen dat de mens een solidair wezen is, zullen veel mensen naïef of idealistisch vinden. Het sociaal darwinisme, met de mens als een egoïstisch wezen, viert nog altijd hoogtij in het onderwijs, ook in de sociale psychologie. Een andere stroming die  wetenschappelijk  onderbouwd is, en die het solidaire karakter van de mens belicht, wint evenwel veld. Rutger Bregman beschijft deze onderzoeken in De meeste mensen deugen. Nog dichter bij ons is er de arts van Geneeskunde voor het Volk, Dirk Van Duppen met De supersamenwerker, dat ook overtuigend op het sociale karakter van de mens wijst.”

Dat solidaire karakter staat in spanning met het politieke en economische machtsstreven, stel je.

Bleri LLeshi: “Beslissingen kan je pas echt democratisch noemen wanneer de politieke partijen niet functioneren zoals vandaag het geval is, als oude constructies met toppolitici als managers zoals in een bedrijf. Via raden, bevragingen en open vergaderingen zouden partijen veel meer burgerparticipatie en burgerbetrokkenheid kunnen genereren. Anno 2020 zou dit veel meer bij de tijd zijn dan enkel  elke vier jaar wat bolletjes kleuren.”

Media versterken solidariteit tussen mensen niet, meen je. Kan je dit uitleggen?

Bleri Leshi: “We spreken al twintig tot dertig jaar over de media als vierde macht. Die macht wordt steeds groter, onder meer door de sterke aanwezigheid van mainstreammedia op sociale media. Ik heb gedurende maanden gekeken naar wat zij selecteren om te delen of promoten op sociale media. Dat is of nieuws dat op de angst inspeelt, of iets in de stijl van ‘Tom Boonen heeft een nieuwe vriendin’.

Natuurlijk moet je bepaalde problemen aankaarten, maar ook daar blijft veel buiten beeld. Ik heb me enorm gestoord aan het feit dat in er de media bij de eerste lockdown  erg vanuit een middenklassefocus werd gekeken. Het heeft geduurd tot mei voor de VRT een reportage bracht met een jongen, Dylan, die zegt: ‘ik wou dat mijn gezin meer geld had om eten te kopen.’ Dan is er een kleine schokgolf door Vlaanderen gegaan: oei, zo’n armoede bestaat ook!

Mainstreammedia zijn in essentie, ook al denken journalisten misschien anders over zichzelf, conservatief. Zolang je focust op negatieve berichtgeving – en ik heb het nu niet over sociale problemen zoals dat van Dylan – ben je aan het inspelen op de angst en op de conservatieve agenda..”

Professor Koen Peeters van het Instituut voor Tropische Geneeskunde meent dat we het zo lang zo goed hebben gehad dat we het verleerd zijn om iets te doen voor het algemeen belang. Hoe kijk je hiernaar?

Bleri Lleshi: “Ik denk dat hier de middenklasse en de hogere middenklasse bedoeld wordt. De laag daaronder heeft het ook al voor corona niet goed gehad.

Het systeem zit zo in elkaar dat aan wie veel heeft, meer gegeven wordt en aan wie niets heeft, weinig. Dat is het zogenaamde Mattheuseffect. Er is te weinig besef van het algemeen belang.

Hoe kom je dan wel bij dat algemeen belang? Als je mensen wilt meekrijgen met iets, kan je hen best aanspreken op hun eigenbelang. Het is in mijn eigen belang, en dat van mijn gezin, dat er veiligheid en netheid is in mijn straat, en dat auto’s minder snel rijden. Toen ik hier kwam wonen, en sprak met mijn buren, kwam ik erachter dat velen dezelfde zorgen deelden. Door hier samen iets aan proberen te doen, waren we niet enkel bezig met ons eigen belang maar ook met het gezamenlijke belang. Ik kan moeilijk zeggen: zet enkel voor mijn deur een bord voor zone 30 en laat het in de rest van de straat maar zone 50 blijven. Zo werkt het niet. Door samen te werken hebben we iets in beweging gezet, eerst in Schaarbeek, daarna in de ruimere omgeving.”

Samen met de mensen

Je haalt veel zulke inspirerende voorbeelden aan in je boek. Verzet is ook een belangrijk thema. Hoe kunnen we het politieke bewustzijn van burgers verhogen?

Bleri Lleshi: “Door zo dicht mogelijk bij burgers te zijn, door hun taal te spreken en door ontmoeting met hen te zoeken. Dat doe je bijvoorbeeld als politicus niet enkel in verkiezingstijd of wanneer het jou goed uitkomt.”
“Een  deel van het middenveld heeft veel te lang een paternalistische gedachtegang gevolgd en een pacificatiemodel gehanteerd. Een paternalistische visie gaat uit van: wij doen het voor u, mensen. Nee, we doen het samen met de mensen. Je moet breken met dat oude patroon. Ik denk aan twee concrete voorbeelden. Globe Aroma is een kunstenhuis in Brussel, waarin vluchtelingen tentoonstellingen of concerten organiseren of andere acties ondernemen, in samenwerking met de Brusselse kunst- en cultuursector. Vanuit de wil, de gedrevenheid, de talenten en de dromen van vluchtelingen en mensen zonder papieren. En op de sociale hogeschool waar ik les geef, komen ervaringsdeskundigen in armoede niet om een getuigenis af te leggen, wel om mee te doceren en toekomstige sociale werkers mee te vormen.

Een ander harnas waarin een deel van het middenveld zit is het pacificatiemodel: hou je rustig zodat je netjes je subsidies krijgt en doe voor de rest wat van je gevraagd wordt. Ik ben dertien jaar als sociale werker aan de slag geweest. Mijn loyaliteit gaat  in de eerste plaats naar de mensen met wie ik werk. Als dat betekent dat ik af en toe tegen de schenen van de beleidsmakers moet schoppen dan is dat zo. Als ik een probleem op het terrein niet kan aanpakken door bijvoorbeeld een tekort aan steun of middelen, dan moet ik dit toch aan de politiek laten weten?”

Hoe kan het middenveld nog meer haar stem laten horen, en dit specifiek in tijden van corona?

Bleri Lleshi: “We hebben daar mooie voorbeelden van gezien, denk maar aan de acties van de zorgverleners overal in het land. Ook dit is iets dat te weinig belicht werd door de media, tot zorgverleners in het St.Lucas-ziekenhuis in Brussel hun rug keerden naar premier Wilmès. Net omdat die acties zo breed gedragen waren, heeft dit de federale  en de Vlaamse regeringen  onder druk gezet. Ze hebben  miljarden vrijgemaakt voor de zorgsector. Vanuit de dagelijkse werking in verzet gaan, omdat de zorgverleners met te weinig zijn, de lonen te laag zijn en de werkdruk te hoog, dat is politiseren. Als er iets mis is met de realiteit je stem laten horen, daar gaat het om.”

Leven doen we lokaal

En hoe zie je de rol van lokale besturen hierbij?

Bleri Lleshi: “In mijn ogen moeten ze bij uitstek een voorbeeld zijn van solidariteit. We hebben veel te lang gedacht dat grote veranderingen enkel vanuit het wereldniveau of Europees niveau kunnen gebeuren. Dat klopt deels, maar uiteindelijk vindt ons leven ergens lokaal plaats. Daarom is dit bij uitstek de plek waar solidariteit heruitgevonden moet worden.

Ik denk aan de stad Brugge, maar ook aan Genk, die een aantal vluchtelingenkinderen vanuit het Griekse Moria opnamen toen de situatie daar kritiek werd. De federale regering besliste een aantal van hen naar hier te laten komen. Een aantal gemeenten meenden dat ze meer konden en wilden doen. Ze hebben niet gewacht op een beslissing van bovenaf om in actie te komen. Nog een voorbeeld: het gemeentebestuur van Elsene weigerde een vestiging van Kentucky Fried Chicken omdat deze keten bekend staat om ongezond eten.

Vaak gebeuren zulke acties wel onder druk van burgers, die zich steeds meer organiseren in collectieven en hun stem laten horen. Dat is een interessante evolutie. Het middenveld en lokale besturen doen er goed aan na te denken over hoe ze een partner kunnen worden van deze collectieven. Hoe kunnen ze iets betekenen voor deze burgerinitiatieven die van onderuit verandering kunnen bewerkstelligen?”

Vrijwilligers

Ten slotte: zie je hierbij ook een rol weggelegd voor vrijwilligers?

Bleri Lleshi: “We zijn het Europese land met het grootst aantal vrijwilligers, wel 1,9 miljoen in een land met 11 miljoen inwoners. Dat is iets waar we trots op mogen zijn. Wanneer ik lezingen geef in het buitenland, vergeet ik nooit dit te vermelden. Ze zetten zich soms in vanuit frustratie over onrecht dat ze willen rechttrekken, maar de meesten doen het vanuit liefde, voor de medemens of voor de natuur.

Er is een bepaalde evolutie in vrijwilligerswerk. Bij de jongere generatie is er minder interesse in inzet op lokaal niveau, en meer in engagement op internationaal niveau. Ik vind het super dat veel jongeren erg betrokken zijn. Lokaal vind ik wel de beste plek om solidariteit heruit te vinden, ik kan maar hopen dat ook steeds meer jongeren de weg hiernaartoe vinden. Dat heeft volgens mij ook te maken met verankering. Eens je aan een gezin begint, ga je je meer verankeren in een lokale plek en ga je daar bepaalde dingen willen zien veranderen. Ik ben niet zo pessimistisch wat dat betreft.”

Zie je covid als extra voedingsbodem voor vrijwillige inzet?

Bleri Lleshi: “Ongetwijfeld. Ik zie zoveel mooie initiatieven ontstaan in heel het land. Ik denk bijvoorbeeld aan Samenstraat en aan Hart boven Hard die, met de hulp van veel jongeren, in Brussel voedselpakketten aan huis brengen. De coronacrisis heeft, en niet enkel tijdens de eerste golf, effectief een bepaalde dynamiek teweeg gebracht. Anderzijds vind ik het wel belangrijk om zorg te blijven dragen voor vrijwilligers, en ze niet als alternatief te zien voor politieke verantwoordelijkheid. Vrijwilligers die voedselpakketten bij mensen thuis brengen gaan het armoedeprobleem niet oplossen. Wel kunnen ze een belangrijke bijdrage op veel fronten leveren. Het is belangrijk dat ze daarbij voldoende steun krijgen, zodat we hen niet verliezen door burn-outs, frustraties, of gevoelens van machteloosheid.”

Alliantie voor de verandering

Je pleit voor een alliantie van welzijn. Hoe kan die concreet vorm krijgen?

Bleri Lleshi: “Ik gaf al het voorbeeld van onze gezondheidswerkers en hoe ze door hun acties effectief meer steun hebben gekregen van de overheden. Hopelijk is het besef van het belang van welzijn en gezondheid nu gegroeid, en kan er een soort switch komen. We moeten af van het fetisjisme van de economische groei, een mantra die we constant horen, alsof er geen alternatief zou zijn.

Verandering kan je enkel creëren wanneer je jezelf overstijgt, je hebt daarvoor een alliantie nodig.Bleri Lleshi

Bij een alliantie van welzijn denk ik ook aan mooie, plaatselijke initiatieven. Neem nu Leuven, waar er naar aanleiding van corona een soort alliantie is gegroeid tussen wijkgezondheidscentra, ziekenhuizen, organisaties van sociale werkers en de stad zelf die mee ondersteunt, deels ook met vrijwilligers die willen inspringen. Ze bekijken hoe ze mensen die kampen met eenzaamheid of armoede kunnen bijstaan, of voedsel kunnen brengen tot bij mensen die bang zijn om buiten te komen. Verandering kan je enkel creëren wanneer je jezelf overstijgt, je hebt daarvoor een alliantie nodig. Persoonlijk vind ik het belangrijk dat de sociale, de ecologische en de menselijke dimensie elkaar daarbij kunnen vinden. Deze drie gaan hand in hand volgens mij, en kunnen een duurzame switch inluiden voor onze samenleving.”

foto’s: Kristof Van Accom